برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 325

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

 

از بن ناخن-ذخیره-بندگی-اطاعت

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

 

از چشم کسی برق پریدن-شدت ضربه‌ای را که به کسی وارد شده است نشان می‌دهد

درز را آب دادن-از راه به در شدن

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

به یک تیر دو نشان زدن-با یک اقدام دو کار انجام دادن-با یک کار دو نتیجه گرفتن
آبدست-ماهر-استاد
خود را به کرگوشی زدن-به نشنیدن تظاهر کردن

دک شدن-جیم شدن-ناپدید شدن

آلاپلنگی(مثل پوست پلنگ، گل باقالی)

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

دست شما را می بوسد-انجامش به عهده ی شماست

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

دود و دم داشتن-بساط چای و قلیان یا تریاک گستردن

حسن دله-آدم ولگرد و بیکاره

دم کسی لای تله گیر کردن-دچار سختی شدن-به بلا گرفتار شدن

خرده خرجی-خرج های اندک

پینه زده-وصله کرده

خودفروشی کردن-فاخشگی کردن-خیانت کردن

 

خوش محضر-شیرین سخن-خوش مجلس

جاده صلف کن-کسی که موانع را از سر راه بر می دارد-آلت دست

دردانه ی حسن کبابی-بچه ی لوس

اجل‌برگشته(کسی که مرگ به‌سراغش آمده)

پشت کار داشتن-داشتن نیرویی که انسان را به پایان دادن کار وا می دارد

چار طاق باز گذاشتن-کاملن باز گذاشتن

اوضاع کسی را بی‌ریخت کردن-زندگی کسی را آشفته کردن-کاسه کوزه‌ی کسی را به‌هم ریختن

تاب-کجی چشم- طاقت و تحمل

پر کردن کسی-کسی را تحریک کردن

خوشمزه-آدم اهل شوخی-بذله گو

آفتاب‌نشین کردن کسی(کسی را از هستی ساقط کردن، خانه‌خراب کردن)

پیش دستی کردن-سبقت گرفتن در انجام کار
تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

پاترس-ترساندن کودکان برای بازداشتن از کاری

پشکل داخل مویز-بی سر و پایی در میان اشخاص دارای عنوان

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

 

زال و زندگی-وسایل زندگی-اسباب معیشت

 

 

بند انداختن-برچیدن موی چهره ی زنان با نخ تابیده

پا در هوا-بی اساس-بی اصل-غیر قطعی

بد آوردن-بد شانسی آوردن-زیان دیدن بر اثر پیشامد بد

آبِ سیاه-نیمه کوری

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

تنه زدن-با تنه به کسی ضربه زدن

تمدن داشتن-دارای تربیت بودن

اشهد را گفتن(برای مرگ آماده شدن)

پوست سگ به روی خود کشیدن-بی شرمی را به نهایت رساندن

تو هفت آسمان یک ستاره نداشتن-در نهایت فقر و تنگدستی بودن

آب نکشیده(زشت، بد، نامفهوم)

آشوب شدن دل-دچار تهوع شدن

 
تقلا-دست و پا زدن-کوشش زیاد

داغ-مصیبت-اندوه-سخت گرم-سوران

آش دهن‌سوز-هر چیز مطلوب و پسندیده

 

 
 

زده دار-دارای لکه یا خراش و آسیب

امان دادن-کسی را پناه دادن-از گناه کسی گذشتن

خلاصه نویسی-کوتاه کردن مطلب
آبدوغ خیاری-بی ارزش-بی اعتبار
پَکَر-افسرده-نومید-گیج-بی دل و دماغ-بی حوصله

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

بپا-مواظب باش-متوجه باش

دود گرفتن-پُک زدن

پورت-سر و صدا-داد و فریاد

ابوطیاره(اتوموبیل کهنه و فرسوده)

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

 

بد معامله-آن که در معامله ناراستی کند
دول-آلت مردی به زبان کودکان
خاله سوسکه-دختران خردسالی که ادای زنان بزرگسال را درمی آورند

بچه گولزنک-غیر واقعی-بی ارزش

چوب پوش کردن-با چوب پوشاندن

الفرار(گریز، بگریز !)

آدم بگو بخند(شیرین‌زبان و بذله‌گو)

دست به دست مالیدن-تردید نشان دادن-هیچ کاری نکردن

به سر دویدن- با سر رفتن

اشک تمساح(گریه ی دروغین)

از آب و گل در آمدن(مراحل اولیه‌ی شکل‌پذیری را پشت سر گذاشتن، بزرگ شدن کودک)

آیه‌ی یاس-آن که بدبینی را به کمال می‌رساند

از بر بودن(مطلبی را در حافظه داشتن)
پالان گذاشتن بر کسی-کسی را خر کردن-فریب دادن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

ته دیگ-برنج برشته شده و چسبیده به ته دیگ و یا چیزی که زیر برنج در ته دیگ بگذارند

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

خشتک-وسط درز دو پا در شلوار

دل توی دل نبودن-بی تاب و بی قرار بودن

پِتل پُرت-بیان عامیانه ی پترزبورگ-جای بسیار دور
بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

آخرین تیر ترکش(آخرین تدبیر)

بیرون رفتن-به توالت رفتن

زیر نویس-پادداشت پایین صفحه-پا نویس-نوشته ی زیر فیلم
رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

خشک شدن قر در کمر-به پایان نرساندن خودنمایی و جلوه گری
دل و جگر زلیخا-تکه تکه-پاره پاره

 

تاب خوردن-بازی کردن با تاب-پیچ و خم برداشتن

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند
دریا زدگی-حالت تهوع در اثر حرکت کشتی

 
پُز دادن-خودنمایی بی جا کردن-فیس آمدن

زدن به صحرای کربلا-مطلبی را به صورت اشاره و کنایه گفتن-روال سخن را به موضوع خاصی برگرداندن

بالای منبر رفتن-پر گویی کردن

روی کسی را به زمین انداختن-درخواست کسی را رد کردن

پیش کردن در-بستن در

آستین از چشم برداشتن(آشکارا گریستن)
خوش سلیقه-خوش ذوق-نیکو طبع

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

تله کاشتن پیش پای کسی-به کسی کلک زدن-کسی را گیر انداختن

دلو حاجی میرزا آقاسی-آدم بی قرار و پر تحرک

چله داری کردن-مراسم عزای چهلم کسی را به پا داشتن

پنجه بوکس-سلاحی سردئ به صورت حلقه های به هم پیوسته و دارای برآمدگی های برجسته
پا رکابی-شاگر شوفر اتوبوس
آمپر کسی بالا رفتن-از کوره در رفتن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

 

 
تو جوال رفتن با کسی-با کسی به مبارزه برخاستن
 

اسباب زحمت(کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود)

خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده
زبان گز-چیز تند و تیز
باد به پشت کسی خوردن-بر اثر بیکاری تنبل و تن پرور شدن
ته چک-بن چک-بنجاق-بخشی از دسته چک که پس از جداکردن چک باقی می ماند

خاله گردن دراز-شتر-آدم فضول که در هر کاری سرک می کشد

اُتُل-شکم-اتوموبیل

حساب کسی با کرام الکاتبین بودن-گرفتار وضعی شدن که فقط خدا می تواند آدم را نجات دهد

خارج رفتن-بیرون رفتن از خانه-رفتن به خارج از کشور

 
بی اُرس و پرس-بی مقدمه

به گوزی بند بودن-سست و ناپایدار بودن
آب دادن بند-خود را لو دادن-فرصت را از دست دادن

چند منه ؟-به شوخی به کسی که دیر می آید و زود می رود می گویند: آمدی بگی چند منه ؟

 

حلوا حلوا کردن-نهایت احترام و حق شناسی را کردن

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)

از راه به‌در بردن-فریب دادن-اغوا کردن

پات-بی آبرو-بی تربیت

بالاخانه را اجاره دادن-تهی مغز بودن-افکار ابلهانه داشتن

جا ماندن-فراموش شدن

ته خانه-لوازم بی مصرف-بقایای اثاث خانه

دردسر-گرفتاری-سرگردانی
باد توی سرنا کردن-اسرار کسی را فاش کردن
بیلاخ نشان دادن-حرف طرف را باور نکردن-شیشکی بستن

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

 

بادپا-تند رو-تیز تک

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

 

ز ِله-ستوه-عجز

حساب پس دادن-جواب دادن به مسئول-دادن صورت ریز مخارج

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

دست دوم-کار کرده-مستعمل
ابریشم(زن نوازنده، مطرب)

خرج رو دست کسی گذاشتن-کسی را در خرج انداختن

پُز دادن-خودنمایی بی جا کردن-فیس آمدن

از پا در آوردن-سخت فرسوده و از کار افتاده کردن

جیب کسی سوراخ بودن-ولخرج بودن-غالبن پولی در جیب نداشتن

دنده نهادن-قبول کردن-رغبت کردن

رکاب دادن-راهی جایی شدن

خرید و فروش کردن-بازرگانی کردن-سوداگری کردن

پینه کردن- پینه بستن

به کله ی کسی زدن-دیوانه شدن

چانه گیر-کسی که خمیر را چانه می کند
زیر دل کسی زدن-فدر ندانستن-بی اعتنا بودن
چشم کسی آب خوردن-امیدوار بودن-احتمال دادن
رویم به دیوار-هنگام گفتن مطلب ناخوشایندی می گویند

راستکی-واقعی
به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی

دمار از کسی درآوردن-کسی را سخت آزار دادن-کشتن

 

خشکه بی آب-نوعی فولاد که آهن و چدن را با آن می تراشند

الدرم بلدرم کردن(بد و بیراه گفتن، ناسزا گفتن)

پر افاده-متکبر-مغرور

تزئیناتی-کسی که کارش تزیین است

جفت بودن-در جای خود قرار داشتن

حاشیه دار-کناره دار
دو پهلو حرف زدن-مبهم سخن گفتن
 

بنا-قرار

این تن بمیرد(سوگندی که یا در اصرار و یا در اثبات حرف خود یاد می‌کنند)

آغبانو(لقبی برای زنان محتشم و بزرگ)

 

از صدقۀ سرِ(از عنایت و لطفِ)

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

اشک کسی دم مشکش بودن(سخت زود رنج بودن، زود به گریه افتادن)

زردمبو-آدم ضعیف و کم خون-دارای رنگ و روی زرد
 

دو دل-مردد-بی تصمیم

دروغ شاخ دار-دروغ بزرگ

حکیم باشی-پژشک تجربی و مدرسه نرفته

زائو-زنی که زاییده و در بستر است

ژاکت-کت بافته شده از کاموا

از دست دادن-گم کردن

بی بو و بی خاصیت-کسی که سود و زیانی ندارد

جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد
با پنبه سر بریدن-با نرمی و تدبیر آزار و آسیب رساندن

حرف مفت-سخن بی هوده و پوچ

از هفت دولت آزاد بودن(شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن)

آمد داشتن-فرخنده و میمون بودن

دل به دل راه داشتن-احساس متقابل داشتن
دلمه-لخته-منعقد-سفت شده

بوی قرمه سبزی دادن سر-با زدن حرف های خطرناک موجب خطر جانی یا دردسر خود شدن

تنبان فاطی- برای فاطی تنبان نشدن

 

جیک و بیک-دو روی قاپ-دوستی صمیمی

 
خرده شیشه داشتن جنس کسی-بدحنس بودن-آب زیرکاه بودن

از جا در رفتن(کنترل خود را ناگهان از دست دادن، ناگهان خشمگین شدن)

چُش گفتن-جلوگیری کردن-مانع شدن

بِبُری-بمیری ! چقدر حرف می زنی !

چته ؟-تو را چه می شود ؟

چاخان پاخان-دروغ

بند آمدن-متوقف شدن

ته دل کسی قرص بودن-خاطرجمع بودن-نگرانی نداشتن
دق دلی-دق دل
آقایی فرمودن-لطف کردن-محبت کردن
پزا-زود پخت شونده

 

 

توگوشی حرف زدن-نجوا کردن-تنگ گوش کسی حرف زدن

 

بلند کردن-دزدیدن-بیدارکردن از خواب-تور کردن

پا پیش-گذاشتن پیشقدم شدن-آستین بالا زدن

از هفت دولت آزاد بودن-شاد و آزاد بدون نگرانی از قضاوت دیگران زندگی کردن

جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

از گل نازک‌تر به کسی نگفتن(با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن)

در باغ سبز نشان دادن-وعده های فریبنده دادن-امید واهی برای کسی ایجاد کردن

خانم باجی-همشیره-خواهر خوانده

اصلاح(تراشیدن ریش و آرایش موی سر نزد مردان)

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

چپری آمدن-زود آمدن

حرف در آوردن-شایعه ساختن-سخن دروغ شایع کردن
خوردن کسی با نگاه-نگا. با نگاه کسی را خوردن
خر و پف-نگا. خرناس

 

خاور شناس-دانا به فرهنگ شرق

چوری-جوجه ی تازه از تخم درآمده

زانویی-زانو

حال آوردن-به هوش آوردن-از ناراحتی بیرون آوردن-کتک زدن

داغ دیده-مصیبت رسیده-کسی که شاهد مرگ عزیزی شده است

 

از بیخ-یکسره-به‌کلی-کاملن

آفتاب کسی به زردی رسیدن(به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی)
در دل آمدن-به دل برات شدن-به خاطر خطور کردن-احساس واقعه ای خوب یا بد کردن
دله دزدی-عمل دله دزد
اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)
 

دو بامبی-دو دستی-با دو دست

دل پَر زدن-بسیار مشتاق بودن

جریحه دار-زخمی-دل شکسته-رنجیده
خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

اَنف کسی معیوب بودن(ابله بودن، خل بودن)

پیراهن بیش تر پاره کردن-بیش تر تجربه داشتن

چروک افتادن-چین افتادن-ناصاف شدن
ددم وای-وای پدرم-برای اظهار تاسف یا مزاح و شوخی گفته می شود

چله ی تابستان-گرمای سخت

زیگزاک-خط شکسته-کنگره دار

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

 

خوش خوشان کسی شدن-بسیار لذت بردن

زیر و زبر گذاشتن-اعراب گذاشتن بر حروف

دو به دست کسی افتادن-به دست آوردن فرصت برای اعمال نظر-قدرت نمایی یا انتقام جویی

چسبیدن-لذت دادن

 

چیز فهم-عاقل و فهمیده

پا خورشی-وسایل لازم برای پخت خورش
خُرخُر-آواز نفس شخص خوابیده
 

جرینگ-صدای سکه های پول

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

حسابگر-کسی که در کارها سود و زیان خود را در نظر می گیرد

از دهان گنده‌تر حرف زدن-گفتن مطالبی که در حد گوینده نیست

خروس قندی-آب نباتی به شکل خروس

دهنه-لگام چارپایان-دهانه ی بازار

به تور کسی خوردن-سر راه کسی ظاهر شدن-گیر کسی آمدن

خر تو خر-پر هرج و مرج-بی نظم

 
آیَم سایَم-گاه‌کاهی

تمام و کمال-کامل-به تمامی

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

 

چلچل-خال خالی-ابلق

راه بندان-حالت بسته بودن راه-قطع رفت و آمد
الانه(همین حالا، هم اکنون)

چُش-کلمه ای که خر را ار رفتن و حرکت باز می دارند

 

 

خل بازی-حرکات غیر منطقی و غیر عاقلانه

چِل-خل و دیوانه

درچین و ورچین-جمع و جور کردن-مرتب کرد

 

پیش انداختن-جلو انداختن-مقدم داشتن

بی سایه سر شدن-بی صاحب ماندن-بیوه شدن

بَر و رو-قد و قامت-چهره

دل فرو ریختن-سخت وحشت کردن-بسیار ترسیدن

زحرکش شدن-یا شکنجه و آزار زیاد کشته شدن
رک و راست-صاف و پوست کنده-صریح
بارانداز-جای پیاده کردن بار

خانه خمیر-نگا. خانه خراب

این تو بمیری از آن تو بمیری‌ها نیست(از این گرفتاری به‌سادگی دفعات پیش رها نمی‌توان شد)

انگشت‌نگاری-ثبت کردن اثر خطوط روی انگشتان برای شناسایی در آینده

خال مَخال-خال خال

جوغ-جوی آب

 

دو دوزه بازی-دو رویی-کلک زنی

زدن خود به آن راه-خود را به نادانی

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

دزد زده-سرقت شده

 

چین-یک بار درو-بک بار چیدن

جور-هم طراز-اخت-هم زبان

حاضر کردن-از بر کردن-روان کردن
حلال به زنده ای-در پاسخ به حلالم کن می گویند-یعنی حلال می کنم و امیدوارم زنده باشی

تشر تو شور کردن-هرت و پورت کردن

آفتاب به آفتاب-هر روز

تسمه از کدوی کسی بیرون کشیدن-پاپیچ نشدن-دست برداشتن

جهیز-اسباب خانه و زندگی که عروس به خانه ی شوهر می برد

امن و امان(بدون بیم و هراس)
پَرپَر زدن-به سختی جان کندن-بی تابی بسیار کردن

انداختنی-جنس نامرغوب

 

 
پخته-با تجربه-دنیا دیده

 

دو رو-لباسی که از هر دو طرف می توان آن را پوشید-آدم غیر صمیمی و فرصت طلب

بند نشدن سنگ روی سنگ-نا آرام بودن اوضاع-وجود نداشتن نظم و امنیت

آش دهن سوزی نبودن(زیاد جالب نبودن، اهمیت زیادی نداشتن)

پشم و پیله ی کسی ریختن-ناتوان شدن کسی-از میان رفتن ابهت کسی

چین چینی-پر چین
زانویی-زانو

خاکه-خرده ی هر چیزی

زیرش زدن-زیر چیزی زدن

الکی(بی‌هوده، بی‌خود، دروغکی)

چشم کسی آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

چُلمن-پخمه-کسی که زود گول می خورد

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

آستین تر داشتن(بسیار گریه کردن)

بخت-شانس-اقبال-شوهر

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

دامن به کمر زدن-آماده شدن-آستین بالا زدن

دلمه شدن-بسته شدن

خوشایند-مطبوع-پسندیده

 
چه مرگته ؟-چه دردی داری ؟

 

خروجی-جای بیرون رفتن-مالیاتی که هنگام خارج شدن از کشور به دولت می پردازند

حقوق بگیر کس-ی که ماهانه دستمزد می گیرد

چهار چوب ملا حیدر-جای تنگ و ناراحت کننده
چشم کار کردن-دیدن
خون کسی از خون دیگری رنگین تر بودن-همسان و هم ارز نبودن-کسی بر کسی ترجیح داشتن
از مخ معاف بودن(دیوانه بودن)

راست شدن مو بر تن-سخت ترسیدن-وحشت کردن

تعریف کردن-به نیکی یاد کردن-ذکر خیر کردن

 
پر رو-بی شرم-وقیح-دریده

الانه-همین حالا-هم اکنون

آبدوغ خیاری(بی ارزش، بی اعتبار)

از این شاخ به آن شاخ پریدن-دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

بار کسی کردن-دشنام دادن-بد و بیراه گفتن- کلفت بار کسی کردن

آبِ سیاه-نیمه کوری

 

کار شگفت‌انگیز کردن

خود را باختن-دست و پای خود را گم کردن-مضطرب شدن

چس محل کردن-بی اعتنایی کردن

 

ذُق ذُق زدن-سوزش داشتن زخم

به درد خوردن-مفید بودن-به کاری آمدن
از هفت خوان رستم گذشتن-موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن

در پسی ماندن-عقب ماندن-موفق نشدن

اطفال باغ-گل‌های تازه

خرده پا-کاسبان جزء و کم سرمایه

 

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن